Przejdź do treści

Szlaki

Szlaki turystyczne w gminie Kleszczele

„Kleszczele – królewskie miasto” to szlak ukazujący wielowiekową historię, kulturę i piękno miasta Kleszczele, które uwielbiała królowa Bona.
Ścieżka rozpoczyna się przy pomniku Zygmunta Starego i prowadzi turystę do najciekawszych punktów w mieście, m.in. zabytkowych świątyń, czy Centrum Turystyki i Kultury „Hładyszka”.
Wielokulturowość to obok przyrody główne atrakcje pieszych szlaków. Ale jest jeszcze historia, o której należy pamiętać.

Plan szlaku dostępny jest:
Odkryj mapę: Szlaki turystyczne piesze: „Kleszczele – królewskie miasto na Kresach” | AllTrails

Historyczna nazwa Kleszczele pojawiła się w dokumentach już w XV wieku, a prawa miejskie miejscowość uzyskała w 1523 roku z przywileju króla Zygmunta I Starego. W rozwój miasta dużo wysiłku włożyły królowa Bona, żona Zygmunta I Starego oraz królowa Anna Jagiellonka, żona Stefana Batorego. W 1533 roku królowa Bona wykupiła Kleszczele z rąk kanclerza Olbrachta Gasztołda, otrzymując je w dożywotnie władanie. Miastu podlegało pięć sąsiednich wsi, zwanych przedmieściami: Dobrowoda, Nurzec, Kosna, Babicze (Kuzawa) i Trubianka. Królowa Anna Jagiellonka w 1581 roku udzieliła miastu pozwolenia na zbudowanie ratusza z postrzygalnią, szynkiem i wagą. W tym samym czasie miasto otrzymało drugi przywilej- prawo używania pieczęci z herbem, który do dnia dzisiejszego jest wizytówką Kleszczel. W tym okresie miasto liczyło około 2.300 mieszkańców, trudniących się głównie rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Kleszczele słynęły z plantacji chmielu, uprawy fasoli oraz wyrobów garncarskich. W dokumentach znajdują się wzmianki o istnieniu huty szkła okiennego w 1758 roku. Niestety rozwój miasta przerwały wojny szwedzkie oraz pożar w 1777 roku.
Do III rozbioru Polski miasto należało do ziemi bielskiej w woj. podlaskim, a za czasów pruskich do powiatu bielskiego w departamencie białostockim. Po III rozbiorze tereny te znalazły się w granicach Prus. Po podpisaniu traktatu pokojowego w Tylży w 1807 roku aż do wybuchu I wojny światowej należały do Cesarstwa Rosyjskiego. Po odzyskaniu niepodległości Kleszczele znów znalazły się w granicach państwa polskiego. W czasie II wojny światowej miasto uległo zniszczeniu, a znaczna część ludności zginęła. Miejscowość została wyzwolona 30 lipca 1944 roku. Po wojnie Kleszczele nie odzyskały już dawnej świetności i utraciły w 1950 roku prawa miejskie. Odzyskały je ponownie w 1993 roku.

Parafia Rzymskokatolicka w Kleszczelach oraz pierwszy kościół na terenie gminy powstały z fundacji Zygmunta I Starego i jego małżonki królowej Bony Sforza d’Aragona ok. 1533 roku. Istniał on do najazdu moskiewskiego w 1659 roku, kiedy to został zniszczony. Po 64 latach odbudowano go w formie drewnianej świątyni, która przetrwała do czasu, gdy w wyniku represji po powstaniu styczniowym została rozebrana. Parafia rzymskokatolicka w Kleszczelach odrodziła się po ponad czterdziestoletniej przerwie (1865- 1906) w 1906 roku.
W latach 1907- 1910 wysiłkiem parafian i darczyńców została wzniesiona świątynia, która istnieje do dnia dzisiejszego. Kościół parafialny p.w. św. Zygmunta Burgundzkiego jest budowlą w stylu historyzmu z elementami klasycyzującego baroku na planie prostokąta, o halowym układzie wnętrza z dwuprzęsłową nawą i jednoprzęsłowym prezbiterium wyodrębnionym we wnętrzu. Kościół podobnie, jak kleszczelowska cerkiew, otoczony jest kamiennym parkanem. W czasie wojny sowiecko-niemieckiej w czerwcu 1941 roku świątynia została poważnie uszkodzona przez artyleryjskie pociski, a ślad po jednym z nich można zobaczyć w bryle po prawej stronie.
Każdego roku parafia uroczyście obchodzi dzień patrona św. Zygmunta przypadające na 2 maja.

Cerkiew p.w. św. Jerzego została zbudowana w miejscu, po dawnej świątyni prawosławnej, istniejącej już w chwili lokowania miasta na prawie magdeburskim w 1523 roku. Ostania historyczna data związana z dziejami tej cerkwi, to rok 1924 i jej całkowite zniszczenie przez pożar.
Obecnie w odbudowanej cerkiewce, jak przed wiekami, w przeddzień oraz w sam dzień święta św. Jerzego Zwycięzcy (6 maja) odprawiane są uroczyste nabożeństwa ku czci patrona świątyni.

Niegdyś Kleszczele słynęły z wyrobów garncarskich, charakteryzujących się różną wielkością i kształtem. Jeszcze w okresie powojennym popularne były tu tzw. “Hładyszki”, czyli gliniane naczynia bez ucha, dawniej używane do zbierania śmietany. Niestety obecnie na terenie gminy nie ma ani jednego garncarza, który zajmowałby się ich produkcją. Jednakże dla zachowania tradycji w pamięci mieszkańców, budynek Miejskiego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji otrzymał nazwę “Hładyszka”.
Budynek, w którym mieści się “Hładyszka” powstał na przełomie 1927 – 1933 r. i wówczas znajdowała się tu Powszechna Szkoła Podstawowa im. Józefa Piłsudskiego, a potem Zasadnicza Szkoła Rolnicza. W kolejnych latach Wieczorowe Technikum Rolnicze, a później, do roku 1996, ponownie Szkoła Podstawowa. Obecnie znajduje się tu: punkt Informacji Turystycznej i Ametystowa Komnata- największa kolekcja minerałów w Polsce, ze zbiorów Mikołaja Podłaszczyka.

Pierwsza znana nam wzmianka o cerkwi św. Mikołaja pochodzi z 1560 r., z czasu pomiaru włócznej miasta. Przez cały czas istnienia cerkwi znajdowały się przy niej szkoła parafialna, schronisko dla ubogich oraz prężne bractwo cerkiewne. Członkowie zrzeszeni w bractwie byli fundatorami oraz opiekunami świątyń kleszczelowskich. W pierwszej połowie XVII w. stawali w obronie praw wyznawców religii greckiej. W 1709 r. kosztem bractwa wybudowano dzwonnicę przy cerkwi św. Mikołaja. Przy wejściu do niej, pod szalówką, widnieje wyryty na belce napis w języku słowiańskim: „Sija zwonnica soorużena 1709 dnia 19 miesiaca maja za tszczanijem bratstwa iże wo Swiatych Otca naszeho Archijereja Nikołaja Czudotworca” u dołu napis w języku polskim: Mayster Jerzy Szybiński. W roku 1839 na terenach Cesarstwa Rosyjskiego dochodzi do likwidacji unii kościelnej, w konsekwencji czego cerkiew parafialna św. Mikołaja po okresie prawie 200 lat powraca do wiary przodków- świętego prawosławia. W sierpniu 1915 roku ludność okolic Kleszczel została ewakuowana w głąb Rosji, a we wrześniu na skutek działań wojennych doszło do zniszczenia cerkwi św. Mikołaja. Pozostała dzwonnica z 1709 r. która od 1937 r. pełni funkcje kaplicy. Gruntownie odrestaurowana w latach 80-tych jest najstarszą budowlą sakralną w mieście.

Cerkiew p.w. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny została zbudowana w 1877 r., w stylu typowym dla dziewiętnastowiecznej architektury rosyjsko-bizantyjskiej przez grupę majstrów z centralnej Rosji. Do jej budowy użyto cegieł wypalonych w uroczysku Hłuboczok, gdzie urządzono prowizoryczną cegielnię. Kamienie niezbędne do utwardzenia fundamentów i budowy ogrodzenia zebrano na okolicznych polach, głównie w okolicach wsi Dobrowoda. Podczas II wojny światowej cerkiew została poważnie uszkodzona. W wyniku działań wojennych dach i wyposażenie wnętrza uległy niemal całkowitemu spaleniu. Odbudowano ją w 1949 roku.
Na szczególną uwagę zasługuje ikona św. Mikołaja Cudotwórcy, która ocalała podczas działań wojennych, namalowana przez nieznanego mistrza w XVI w. Jest to niewątpliwie jedna z najstarszych ikon znajdujących się na całym Podlasiu. Cerkiew jest najwyższą budowlą w miasteczku.

Dworzec kolejowy w Kleszczelach powstał pod koniec XIX w., wzdłuż linii kolejowej Białystok – Brześć. Wybudowany w stylu „szwajcarskim”, jeszcze do końca lat 90- tych pełnił swoją pierwotną funkcję.
Budynek Dworca jest unikatem na tych terenach, a na szczególną uwagę zasługuje jego forma i sposób wykonania. Jego środkowa i zachodnia część jest dwukondygnacyjna, wschodnie skrzydło jest parterowe. Ściany są wykonane z bali drewnianych, na cokole z cegły ceramicznej i kamienia. Z zewnątrz obłożono je szalunkiem, natomiast wewnątrz tynkiem na dranicach.
W okresie międzywojennym przestronna dworcowa poczekalnia służyła do występów zespołu orkiestry dętej i zespołu teatralnego kleszczelowskich strażaków oraz zespołu mandolinistów ze szkoły podstawowej w Kleszczelach, w którym grało też wiele dzieci żydowskich.
W każdą niedzielę można uczestniczyć w św. Liturgii odprawianej w języku starocerkiewnosłowiańskim.

22 czerwca 1941 r. w dniu napaści niemieckich okupantów na Związek Radziecki, społeczność żydowska miasteczka liczyła 700 osób. Niemcy okrutnie rozprawili się z kleszczelowskimi Żydami. Początkowo represje polegały m. in. na noszeniu Gwiazdy Dawida na ubraniach, zakazie poruszania się po chodnikach. W następnym okresie, podobnie jak w całej Polsce, powstało w Kleszczelach półzamknięte getto. Obejmowało ono około 30 domów – brakowało jedzenia, panował głód. Żydzi byli zmuszani przez Niemców do wykonywania robót przymusowych w Kleszczelach oraz Czeremsze. W październiku 1942 roku kleszczelowscy Żydzi zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.
Jedynie nielicznym udało się przeżyć Holokaust. Za uratowanie życia Josefowi Białostockiemu rodzina Szymona Markiewicza z Kleszczel odznaczona została medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Śladami obecności społeczności żydowskiej w Kleszczelach jest kilkanaście nagrobków (macew) na dawnym cmentarzu żydowskim (kirkucie).
Cmentarz żydowski w Kleszczelach
http://www.archiwumetnograficzne.edu.pl/readarticle.php?article_id=33
http://www.sztetl.org.pl/pl/article/kleszczele/5,historia/

Skip to content